نقش جوامع محلی در احیاء زیست‌بوم گیاهی خوزستان 

شوشان - نوید قائدی :

خوزستان، استانی غنی و سرشار از منابع طبیعی، در چند دهه  اخیر با چالش‌های زیست‌محیطی فراوانی روبرو بوده است. خشکسالی‌های پیاپی به دلیل کاهش نزولات آسمانی و انتقال آب بین‌حوزه‌ای و ساخت سدهای بزرگ، ریزگردها، و تغییرات اقلیمی به‌شدت به زیست‌بوم گیاهی منطقه آسیب رسانده‌اند. احیای این زیست‌بوم، نه‌تنها برای حفظ تنوع زیستی، بلکه برای تضمین امنیت غذایی و بهبود کیفیت زندگی مردم محلی و حتی ملی (تولیدات استراتژیک گندم، ذرت، نیشکر) ضروری است. در این میان، نقش جوامع محلی بسیار کلیدی و حیاتی است، زیرا آن‌ها به‌عنوان ساکنان اصلی منطقه، شناخت عمیقی از محیط خود دارند و می‌توانند به بهترین شکل در این فرایند مشارکت کنند.
احیای زیست‌بوم گیاهی بدون آموزش و آگاهی‌رسانی ممکن نیست. جوامع محلی باید نسبت به اهمیت گیاهان بومی، نقش آن‌ها در تثبیت خاک، و مقابله با ریزگردها و آگاه شوند. برگزاری کارگاه‌های آموزشی، کمپین‌های اطلاع‌رسانی، و استفاده از رسانه‌های محلی می‌تواند به افزایش دانش و حساسیت عمومی کمک کند. این آگاهی‌رسانی باید به زبان ساده و قابل‌فهم انجام شود تا همه اقشار جامعه، از کشاورزان تا دانش‌آموزان، بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند.
بسیاری از طرح‌های احیای زیست‌محیطی از بالابه‌پایین و بدون در نظرگرفتن دانش و همکاری  و مشارکت بومی‌ها اجرا می‌شوند. این رویکرد اغلب به دلیل عدم تطابق با شرایط محلی و فرهنگی، با شکست مواجه می‌شود. جوامع محلی باید در تمام مراحل پروژه‌های بومی‌سازی مشارکت داشته باشند. آن‌ها می‌توانند در شناسایی و انتخاب گونه‌های گیاهی مقاوم و سازگار با اقلیم خوزستان، جمع‌آوری بذر، و کاشت و نگهداری نهال‌ها نقش فعالی ایفا کنند. کاشت گیاهانی مانند درختان کُنار، کَهور، کُنارک، و کنار کوهی که به خشکی مقاوم هستند و ریشه‌های عمیقی دارند، می‌توانند به تثبیت خاک و کاهش ریزگردها و احیای جوامع جانوری محلی کمک شایانی کند.
جوامع محلی می‌توانند به‌عنوان نگهبانان طبیعت عمل کنند. با تشکیل گروه‌های محلی یا سازمان‌های مردم‌نهاد، می‌توانند به‌صورت داوطلبانه از مناطق حساس و زیستگاه‌های طبیعی مانند تالاب‌ها، مراتع و بیشه‌زارها و مناطق حفاظت‌شده مراقبت کنند. این مراقبت شامل جلوگیری از چرای بی‌رویه دام‌ها، مقابله با آتش‌سوزی‌های عمدی یا سهوی، و جلوگیری از قطع درختان است. همچنین، می‌توانند با همکاری سازمان‌های دولتی و محیط‌زیست، برای حفاظت از این مناطق قوانین محلی وضع کرده و بر اجرای آن‌ها نظارت کنند.
قرن‌هاست که مردم بومی خوزستان با طبیعت این منطقه در هم‌زیستی مسالمت‌آمیز زندگی کرده‌اند. دانش بومی آن‌ها در زمینه کشاورزی، دامداری، و مدیریت منابع آب، گنجینه‌ای ارزشمند برای احیای زیست‌بوم است. احیای روش‌های سنتی مانند کشت دیم، استفاده از کودهای طبیعی، و مدیریت پایدار منابع آب می‌تواند به حفظ خاک و کاهش نیاز به سموم شیمیایی کمک کند. ترویج و پشتیبانی از کشاورزی پایدار و ارگانیک، نه‌تنها به نفع محیط‌زیست است، بلکه می‌تواند فرصت‌های اقتصادی جدیدی را برای جوامع محلی ایجاد کند.
خوزستان با داشتن جاذبه‌های طبیعی فراوان، پتانسیل بالایی برای گردشگری پایدار دارد. جوامع محلی می‌توانند با ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی، برگزاری تورهای طبیعت‌گردی، و فروش صنایع‌دستی محلی، از این پتانسیل استفاده کنند. این رویکرد، علاوه بر ایجاد درآمد پایدار، باعث می‌شود مردم محلی به ارزش‌های زیست‌محیطی منطقه خود بیشتر اهمیت دهند و در حفاظت از آن‌ها کوشا باشند. گردشگری مسئولانه، به‌جای تخریب، به احیای زیست‌بوم کمک می‌کند.
در نهایت احیای زیست‌بوم گیاهی خوزستان، پروژه‌ای بلندمدت و پیچیده است که نیاز به همکاری و هماهنگی تمام نهادها و اقشار جامعه دارد. بااین‌حال، بدون مشارکت فعال و آگاهانه جوامع محلی، موفقیت آن بسیار دشوار خواهد بود. جوامع محلی، با دانش عمیق، انگیزه ذاتی برای حفاظت از خانه خود، و توانایی اجرای طرح‌ها در مقیاس کوچک و مؤثر، می‌توانند نقش اصلی را در این فرایند ایفا کنند. با توانمندسازی و حمایت از این جوامع، می‌توانیم به احیای خوزستان سبز و احیای آینده‌ای پایدار برای نسل‌های آینده امیدوار باشیم.